واکاوی و تبیین عوامل عمده موثر بر فرهنگ مطالعه در ایران و ارائه مدلی مناسب برای توسعه آن

چکیده این پژوهش با هدف شناسائی، دسته‏بندی، تعیین اهمیّت نسبی، تعیین شکاف بین وضعیت موجود و وضعیت مورد انتظار و‏ اولویت‏بندی اثربخشی عوامل موثر بر فرهنگ مطالعه به منظور ارائه مدلی مناسب برای توسعه فرهنگ مطالعه در ایران انجام شد. عوامل موثر بر فرهنگ مطالعه با مرور متون و نظرخواهی از برخی اندیشمندان در سطح کشور شناسائی و بر پایه مدلی در سه لایه تحت عنوان لایه ارزش‏ها و باورها، لایه قواعد و لایه جلوه‏ها دسته‏بندی گردید. در ذیل هر لایه، مولفه‏های اصلی: کتابخانه، جامعه، دولت، نظام آموزشی، حوزه نشر، خانواده و فناوری‏‏ اطلاعات و رسانه‏های گروهی و در زیر هر مولفه اصلی، مولفه‏های فرعی و درنهایت شاخص‏ها قرار گرفت. در مجموع 154 شاخص عمده موثر بر فرهنگ مطالعه در سه لایه مورد تایید صاحب‏نظران قرارگرفت. این پژوهش توصیفی، از نوع کاربردی است و با استفاده از روش کتابخانه‏ای، دلفی، پیمایشی و فن تحلیل سلسله مراتبی صورت گرفت و داده‏ها با استفاده از سه پرسشنامه جمع‏آوری و با بهره‏گیری از نرم افزار اس پی اس اس و نرم‏افزار تحلیل‏ سلسه مراتبی اکسپرت چویس تحلیل شد. یافته ها نشان داد در مرحله اول تحقیق، وضعیت کمّی مولفه‏‏های اصلی لایه‏های سه‏گانه فرهنگ مطالعه که لایه قواعد با 75/43 درصد بیشترین و لایه ارزش‏ها با 25 درصد کمترین مولفه‏‏های اصلی را به خود اختصاص داده ‏است. نتایج رتبه بندی نشان ‏داد میان میزان اهمیّت لایه های سه‏گانه فرهنگ مطالعه، مولفه‏های اصلی (جامعه، نظام آموزشی، خانواده، حوزه نشر) لایه ارزش‏ها و میان مولفه‏های اصلی (جامعه، دولت، نظام آموزشی، خانواده، حوزه نشر، کتابخانه و فناوری اطلاعات و رسانه‏های گروهی) لایه قواعد، تفاوت معنی داری نیست. اما نتایج رتبه بندی مولفه‏های اصلی در لایه جلوه‏ها نشان ‏داد که بین آنها تفاوت معنی داری بوده است. نتایج مرحله دوم تحقیق نشان ‏داد که بین وضعیت موجود و وضعیت مورد انتظار در سه لایه فرهنگ مطالعه تفاوت معنی داری وجود دارد. در مرحله سوم تحقیق اولویت بندی اثرات مولفه‏‏های اصلی لایههای سه‏گانه فرهنگ مطالعه مشخص شد به ترتیب نظام آموزشی، خانواده، جامعه، کتابخانه، حوزه چاپ و نشر، فناوری‏ اطلاعات و رسانه‏های گروهی و دولت در فرهنگ مطالعه ایران تأثیرگذار بوده‏اند. درنهایت ضمن ارائه پیش‏فرض‏هایی برای پیاده سازی مدل، با توجه به نتایج حاصل از سه مرحله تحقیق، مدل عملیاتی توسعه فرهنگ مطالعه در ایران ارائه و راهکارهایی برای اجرای آن پیشنهاد گردید. کلیدواژه ها: مطالعه، فرهنگ مطالعه، لایه ارزش‏ها و باورها، لایه قواعد، لایه جلوه‏ها، مدل توسعه فرهنگ مطالعه، ایران